Emil Leyk ze swoją rodziną przed domem w Wielbarku (ze zbiorów Wiktora Marka Leyka)
Emil Leyk
17 lipca 1893 r. w Lemanach urodził się Emil Leyk. Był synem Bogumiła i Karoliny z Różyńskich. Do matury przystąpił w 1917 rok w Poznaniu, gdzie się uczył. Jednocześnie zdał egzamin czeladniczy na kamieniarza. Praktyki odbył u ojca oraz w Gołdapi. Następnie rozpoczął studia w Dreźnie. W trakcie I wojny światowej walczył w bitwie pod Łodzią, gdzie został ranny. Odznaczony został Żelaznym Krzyżem. Później przebywał na froncie zachodnim, gdzie zajmował się budową umocnień i uzyskał tytuł wojskowego inżyniera.
W trakcie przygotowań do plebiscytu przybył na Mazury, gdzie działał na rzecz Polski. Należał do Mazurskiego Związku Ludowego. W trakcie wiecu, który odbył się 21 stycznia 1920 r. w Szczytnie, został przez Niemców mocno pobity, w wyniku czego spędził blisko miesiąc w szpitalu w Olsztynie. W czerwcu 1920 r. otrzymał od Niemców obietnicę utworzenia autonomii w Prusach Wschodnich i w związku z tym zerwał z ruchem polskim. Wydał nawet odezwę, w której wzywał Mazurów do oddania głosu za Prusami Wschodnimi. Po zorientowaniu się, że Niemcy go oszukali, na dwa miesiące przed plebiscytem zaczął ponownie agitować za Polską.
W latach 1919 - 1921 Emil Leyk prowadził w Wielbarku tartak i cegielnię. Kontynuował też działalność ojca i wytwarzał nagrobki. W Wielbarku wybudował zachowany do dnia dzisiejszego dom. Przed plebiscytem życie jego i jego rodziny było w Wielbarku zagrożone. Leykowie przeżyli w swoim domu prawdziwe oblężenie. Napastnicy potrafili nawet gonić żonę Emila Leyka, która z jednorocznym dzieckiem na rękach musiała uciekać przez pola do Szczytna. Po plebiscycie Leyk sprzedał po zaniżonej cenie swój majątek i opuścił Mazury. Podjął dalsze studia w Monachium. W latach 1927 - 1930 będąc zatrudnionym w elbląskiej firmie został oddelegowany do USA. W 1937 r. zaliczył egzamin na mistrza murarskiego, a w 1938 r. zdał egzamin w Wyższej Szkole Technicznej w Augsburgu.
29 lipca 1940 r., w wieku 47 lat i stopniu porucznika rezerwy, został powołany do wehrmachtu. Odpowiadał za zabezpieczenie techniczne przemysłu zbrojeniowego Bawarii. W trakcie wyjazdu do Polski spotkał się z ukrywającym się w Siedlcach bratem Fryderykiem. W 1941 r. awansowano go do stopnia kapitana i wysłano do Grecji, gdzie odpowiadał za miejscowy przemysł. Jednocześnie nawiązał kontakt z greckim ruchem oporu. M. in. udzielał pomocy żywnościowej ludności, ułatwiał też, poprzez wystawianie przepustek, przemieszczanie się członkom greckiego ruchu oporu. W styczniu 1942 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie za pośrednictwem brata Fryderyka oraz innych działaczy mazurskich, wstąpił do tajnego Polskiego Związku Wolności (włączonego do Armii Krajowej). Posługiwał się wówczas pseudonimem “Inżynier”. 8 stycznia 1943 r. przeniesiono go do Danii, gdzie dalej zajmował się sabotażem i działalnością szpiegowską. W trakcie dwukrotnych wizyt w Warszawie przekazywał AK zdobyte w Danii informacje. W listopadzie 1943 r. podczas konspiracyjnego zebrania na Woli dokonał oceny sytuacji na frontach. W 1944 r. został zwolniony z wojska i skierowany do pracy w przemyśle, w organizacji TODT na terenie Monachium. Do pracy tej się nie stawił. Sam zgłosił się do Amerykanów, którzy szybko go zwolnili.
Do Polski wrócił w maju 1946 r. Próbował bezskutecznie odzyskać swój utracony w 1922 r. majątek. Od 1 czerwca był dyrektorem Olszyńskich Fabryk Mebli w Szczytnie, ale nie będąc w stanie przeciwdziałać kradzieżom i celowemu zniszczeniu mienia firmy 31 października zrezygnował z tej pracy. Od 1 listopada 1946 r. do 20 maja 1947 r. pracował jako łącznik pomiędzy Starostwem Powiatowym w Szczytnie a Szwedzką Misją Pomocy. Następnie pracował w Okręgowym Zjednoczeniu Wytwórni Materiałów Budowlanych. Nadzorował cegielnie oraz badał pokłady surowca budowlanego w terenie. Od maja 1947 r. do pierwszych miesięcy 1948 r. pracował w wojewódzkim ZUS-ie i odpowiadał za odbudowę domu przy ulicy Mickiewicza 1. w Szczytnie. Od 1 kwietnia 1948 r. do 30 grudnia 1950 r. odpowiadał za budowę lecznicy dla zwierząt, przy której działała również szkoła kucia koni.
Jednocześnie działał aktywnie w Kościele luterańskim. Był członkiem Rady Kościelnej w Szczytnie, od czerwca 1946 r. pełnił rolę wicekuratora Diecezji Mazurskiej. Od 1950 r. był kuratorem tej diecezji, a następnie radcą konsystorialnym. 10 października 1948 r. zawarł związek małżeński z Heleną Sztykiel z Warszawy.
Urząd Bezpieczeństwa zaczął interesować się Emilem Leykiem na początku 1947 r. Zastrzeżenia budziły jego sympatie do PSL-u. Zaczęto go też podejrzewać o współpracę z wywiadem amerykańskim. Zorientowawszy się, że jest przez Urząd Bezpieczeństwa podejrzany o szpiegostwo, zrezygnował ze współpracy z misją szwedzką. Jednak jego ostrożność wzbudzała jeszcze większą podejrzliwość UB. Sądzono, że może być nawet członkiem NSDAP i pracuje dla niemieckiego wywiadu. Aresztowano go 19 grudnia 1950 r. Po półrocznym, zapewne brutalnym śledztwie, które nie przyniosło zbyt wielu konkretów, prawdopodobnie postanowiono się go pozbyć z Polski i zaproponowano mu wyjazd do Niemiec. 31 maja 1951 r. został zwolniony z aresztu. Po zwolnieniu pracował w Państwowej Fabryce Przemysłu Drzewnego, później został zastępcą dyrektora gazowni miejskiej. Od 1955 r. do 1959 r. był kierownikiem a następnie dyrektorem Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej. Wówczas to zaprojektował i zbudował stojące przy ulicy Odrodzenia w Szczytnie pawilony “Społem”. We współpracy z Walterem Późnym i siłami uczniów zbudował warsztaty i internat szkoły zawodowej. Emil Leyk zmarł 26 lipca 1972 roku w Olsztynku.
17 lipca 1893 r. w Lemanach urodził się Emil Leyk. Był synem Bogumiła i Karoliny z Różyńskich. Do matury przystąpił w 1917 rok w Poznaniu, gdzie się uczył. Jednocześnie zdał egzamin czeladniczy na kamieniarza. Praktyki odbył u ojca oraz w Gołdapi. Następnie rozpoczął studia w Dreźnie. W trakcie I wojny światowej walczył w bitwie pod Łodzią, gdzie został ranny. Odznaczony został Żelaznym Krzyżem. Później przebywał na froncie zachodnim, gdzie zajmował się budową umocnień i uzyskał tytuł wojskowego inżyniera.
W trakcie przygotowań do plebiscytu przybył na Mazury, gdzie działał na rzecz Polski. Należał do Mazurskiego Związku Ludowego. W trakcie wiecu, który odbył się 21 stycznia 1920 r. w Szczytnie, został przez Niemców mocno pobity, w wyniku czego spędził blisko miesiąc w szpitalu w Olsztynie. W czerwcu 1920 r. otrzymał od Niemców obietnicę utworzenia autonomii w Prusach Wschodnich i w związku z tym zerwał z ruchem polskim. Wydał nawet odezwę, w której wzywał Mazurów do oddania głosu za Prusami Wschodnimi. Po zorientowaniu się, że Niemcy go oszukali, na dwa miesiące przed plebiscytem zaczął ponownie agitować za Polską.
W latach 1919 - 1921 Emil Leyk prowadził w Wielbarku tartak i cegielnię. Kontynuował też działalność ojca i wytwarzał nagrobki. W Wielbarku wybudował zachowany do dnia dzisiejszego dom. Przed plebiscytem życie jego i jego rodziny było w Wielbarku zagrożone. Leykowie przeżyli w swoim domu prawdziwe oblężenie. Napastnicy potrafili nawet gonić żonę Emila Leyka, która z jednorocznym dzieckiem na rękach musiała uciekać przez pola do Szczytna. Po plebiscycie Leyk sprzedał po zaniżonej cenie swój majątek i opuścił Mazury. Podjął dalsze studia w Monachium. W latach 1927 - 1930 będąc zatrudnionym w elbląskiej firmie został oddelegowany do USA. W 1937 r. zaliczył egzamin na mistrza murarskiego, a w 1938 r. zdał egzamin w Wyższej Szkole Technicznej w Augsburgu.
29 lipca 1940 r., w wieku 47 lat i stopniu porucznika rezerwy, został powołany do wehrmachtu. Odpowiadał za zabezpieczenie techniczne przemysłu zbrojeniowego Bawarii. W trakcie wyjazdu do Polski spotkał się z ukrywającym się w Siedlcach bratem Fryderykiem. W 1941 r. awansowano go do stopnia kapitana i wysłano do Grecji, gdzie odpowiadał za miejscowy przemysł. Jednocześnie nawiązał kontakt z greckim ruchem oporu. M. in. udzielał pomocy żywnościowej ludności, ułatwiał też, poprzez wystawianie przepustek, przemieszczanie się członkom greckiego ruchu oporu. W styczniu 1942 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie za pośrednictwem brata Fryderyka oraz innych działaczy mazurskich, wstąpił do tajnego Polskiego Związku Wolności (włączonego do Armii Krajowej). Posługiwał się wówczas pseudonimem “Inżynier”. 8 stycznia 1943 r. przeniesiono go do Danii, gdzie dalej zajmował się sabotażem i działalnością szpiegowską. W trakcie dwukrotnych wizyt w Warszawie przekazywał AK zdobyte w Danii informacje. W listopadzie 1943 r. podczas konspiracyjnego zebrania na Woli dokonał oceny sytuacji na frontach. W 1944 r. został zwolniony z wojska i skierowany do pracy w przemyśle, w organizacji TODT na terenie Monachium. Do pracy tej się nie stawił. Sam zgłosił się do Amerykanów, którzy szybko go zwolnili.
Do Polski wrócił w maju 1946 r. Próbował bezskutecznie odzyskać swój utracony w 1922 r. majątek. Od 1 czerwca był dyrektorem Olszyńskich Fabryk Mebli w Szczytnie, ale nie będąc w stanie przeciwdziałać kradzieżom i celowemu zniszczeniu mienia firmy 31 października zrezygnował z tej pracy. Od 1 listopada 1946 r. do 20 maja 1947 r. pracował jako łącznik pomiędzy Starostwem Powiatowym w Szczytnie a Szwedzką Misją Pomocy. Następnie pracował w Okręgowym Zjednoczeniu Wytwórni Materiałów Budowlanych. Nadzorował cegielnie oraz badał pokłady surowca budowlanego w terenie. Od maja 1947 r. do pierwszych miesięcy 1948 r. pracował w wojewódzkim ZUS-ie i odpowiadał za odbudowę domu przy ulicy Mickiewicza 1. w Szczytnie. Od 1 kwietnia 1948 r. do 30 grudnia 1950 r. odpowiadał za budowę lecznicy dla zwierząt, przy której działała również szkoła kucia koni.
Jednocześnie działał aktywnie w Kościele luterańskim. Był członkiem Rady Kościelnej w Szczytnie, od czerwca 1946 r. pełnił rolę wicekuratora Diecezji Mazurskiej. Od 1950 r. był kuratorem tej diecezji, a następnie radcą konsystorialnym. 10 października 1948 r. zawarł związek małżeński z Heleną Sztykiel z Warszawy.
Urząd Bezpieczeństwa zaczął interesować się Emilem Leykiem na początku 1947 r. Zastrzeżenia budziły jego sympatie do PSL-u. Zaczęto go też podejrzewać o współpracę z wywiadem amerykańskim. Zorientowawszy się, że jest przez Urząd Bezpieczeństwa podejrzany o szpiegostwo, zrezygnował ze współpracy z misją szwedzką. Jednak jego ostrożność wzbudzała jeszcze większą podejrzliwość UB. Sądzono, że może być nawet członkiem NSDAP i pracuje dla niemieckiego wywiadu. Aresztowano go 19 grudnia 1950 r. Po półrocznym, zapewne brutalnym śledztwie, które nie przyniosło zbyt wielu konkretów, prawdopodobnie postanowiono się go pozbyć z Polski i zaproponowano mu wyjazd do Niemiec. 31 maja 1951 r. został zwolniony z aresztu. Po zwolnieniu pracował w Państwowej Fabryce Przemysłu Drzewnego, później został zastępcą dyrektora gazowni miejskiej. Od 1955 r. do 1959 r. był kierownikiem a następnie dyrektorem Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej. Wówczas to zaprojektował i zbudował stojące przy ulicy Odrodzenia w Szczytnie pawilony “Społem”. We współpracy z Walterem Późnym i siłami uczniów zbudował warsztaty i internat szkoły zawodowej. Emil Leyk zmarł 26 lipca 1972 roku w Olsztynku.
